سپیده بیگدلی، آی‌قصه: اریک کارل قصه‌گویی برای تمام بچه‌هاست؛ بچه‌های گوشه‌به‌گوشه‌ی کره‌ی زمین، بچه‌های قاره‌های مختلف، بچه‌های نسل‌های مختلف و حتی بچه‌هایی که سال‌ها بعد از مرگ کارل پا به دنیا گذاشته‌اند و خواهند گذاشت. قصه های کودکانه اریک تاریخ انقضا ندارند و در کشور، زبان یا گروه سنی خاصی حبس نشده‌اند؛ مخصوصا معروف‌ترین اثر او، کرم ابریشم گرسنه.
اریک کارل نویسنده و تصویرگر نام‌آشنا در سیراکوز به دنیا آمد؛ در شهری در دل نیویورک، در میانه‌ی سال ۱۹۲۹ میلادی و در یک خانواده‌ی مهاجر آلمانی. خانواده‌ای که در شش سالگی اریک، نیویورک را به مقصد کشور مادری‌شان ترک کردند.
اگرچه بازگشت به آلمان و عادت به آن راحت نبود، اما در کل، اوضاع برای پسر کوچک آلمانی آمریکایی روبه‌راه بود؛ اریک کارل آخر هفته‌ها را با پدرش در دل طبیعت می‌گذراند؛ اجزای طبیعت را می‌دید و با پدرش در مورد آن‌ها صحبت می‌کرد. گردش‌هایی ساده که بعدها دست‌مایه‌ی قصه‌هایش شد، قصه‌هایی زاده شده از قلب طبیعت.
هنر زیر سایه‌ی سنگین جنگ جهانی دوم
جنگ جهانی دوم، چیزهای بی‌شماری را نابود کرد و یکی‌شان جریان زندگی آرام اریک کارل کوچک بود. پدر کارل، مثل بسیاری از مردهای آلمانی، به جبهه احضار شد. گردش‌ها در دل طبیعت متوقف شدند و سیاهی و تاریکی جنگ، جهان را فرا گرفت.
اما تمام درها بسته نشده بود؛ در همان روزهای تاریک، روزنه‌ای به روی اریک کارل گشوده شد؛ روزنه‌ای در قالب معلم هنر مدرسه‌اش. معلم هنر دور از چشم نازی‌ها، نقاشی‌های آثار ممنوعه‌ی پیکاسو و هنرمندانی از این دست را به کارل معرفی می‌کند و دنیایی تازه برایش می‌ساخت. نهالی که در زمین سوخته‌ی زندگی کارل، داشت جان می‌گرفت.
چهره‌ی تازه‌ی زندگی اریک کارل ، بعد از جنگ
جنگ بالاخره تمام شد. اریک کارل حالا مسئول بایگانی ارتش آمریکا بود، حالا می‌توانست پس از سال‌ها دست‌وپنجه نرم کردن با هیولای بی‌رحم گرسنگی، به آشپزخانه‌ی سربازها راه پیدا کند. جایی که می‌شد گاهی برای خانواده‌اش، ساندویچی، تکه نانی یا تکه گوشتی ببرد.
دو سال بعد، پدر اریک هم از زندان‌های روسیه بازگشت؛ همه‌چیز به حالت قبلی برگشته بود و هیچ‌چیز مثل قبل نبود. آدم‌های بعد از جنگ، آدم‌های دیگری بودند.
مدرسه‌ها دوباره باز شدند و اریک هم مثل بقیه‌ی دانش‌آموزها به مدرسه بازگشت و بعدها به مدرسه‌ی هنر رفت. خود اریک کارل در مورد مدرسه‌اش می‌گوید:
در شانزده سالگی با موافقت خانواده به مدرسه‌ی هنر رفتم و تحت سرپرستی یکی از برجسته‌ترین اساتید رشته‌ی طراحی گرافیک به یادگیری مشغول شدم.
زندگی دوباره روی خوشش را به کارل نشان داده بود، ولی هنوز بخشی از دلش در آمریکا بود، در شش سال اول زندگی‌اش. همین دلتنگی او را بعد از فارغ‌التحصیلی از آکادمی هنرهای کاربردی اشتوتگارت، در سال ۱۹۵۲ به آمریکا برگرداند. اریک کارل به زادگاهش برگشت و مشغول کار تبلیغات شد. هنوز پایش به دنیای قصه های کودکانه باز نشده بود.
پا گذاشتن به دنیای قصه‌ها و تصویرها
اریک کارل نویسنده، طراح و تصویرگر کودک، اولین کتابش را در ۳۹ سالگی منتشر کرد. ورودش به دنیای قصه های کودکانه به دعوت ویراستار و نویسنده‌ی مشهور، بیل مارتین رقم خورد. مارتین با دیدن کارهای تبلیغاتی کارل، از او دعوت کرد تا تصویرگر کتاب «خرس قهوه‌ای، خرس قهوه‌ای، تو چه می‌بینی؟» باشد. کتابی که حالا جزو شناخته‌شده‌ترین آثار است.
مسیری که کارل ساخت
اریک کارل، بعد از همکاری با مارتین در خرس گرسنه، مسیر خودش را ساخت. کارت ویزیت دست‌سازش را راهی دفتر ناشرها کرد تا پایش را در زمین قصه‌ها و تصویرها برای کودکان، محکم‌تر کند. بِنِدوس درخواست کارل را پذیرفت و همکاری جدیدی شکل گرفت. همکاری درخشانی که به کتابی تصویری به نام «یک، دو، سه، باغ وحش» و اثر درخشان و جهانی «کرم ابریشم گرسنه» رسید.
کرم ابریشم گرسنه، قله‌ی اریک کارل
کرم ابریشم گرسنه، اریک کارل را نویسنده‌ای جهانی کرد. نامش را به سرتاسر دنیا برد و به گوش‌های بی‌شماری رساند، به بیشتر از شصت زبان ترجمه شد و میلیون‌ها نسخه فروخت. داستانی بسیار ساده که از توانایی خارق‌العاده‌ی کارل در تصویرگری هم بهره گرفت و تبدیل به یکی از آثار کلاسیک ادبیات کودک شد.
طرح‌های اریک کارل برای کتاب کرم ابریشم خیلی گرسنه ، نوآوری‌اش و رنگ‌آمیزی‌اش، اثر حیرت‌انگیزی رقم زد. داستانی که در عین ساده بودن، عینکی به چشم‌ها می‌زد تا ساده‌ترین مفاهیم زندگی را ببینند، اسم خوراکی‌ها و روزهای هفته را آموزش می‌داد و مسیر ساده‌ی زندگی را برای کودک ترسیم می‌کرد. این داستان کودک ساختار سنتی را برهم ریخت و شروعی دوباره برای داستان کودک بود. داستانی که سال‌ها بعد از مرگ نویسنده‌اش به زبان‌های مختلفی چاپ می‌شود، به فروش می‌رود، خوانده می‌شود و تحسین دریافت می‌کند؛ زنده است و کارل را از مرگ فراری می‌دهد.
بیشتر بخوانید: داستان مصور خرگوش گوش داد
داستان‌هایی که می‌خندانند و آموزش می‌دهند
بقیه‌ی آثار اریک کارل هم از شیوه و سیاق کرم ابریشم خیلی گرسنه پیروی می‌کنند. کارل از تمام ظرفیتش کمک می‌گیرد تا داستانی چند بعدی بنویسد؛ داستانی که سرگرم می‌کند، آموزش می‌دهد، می‌خنداند و برای این‌کارها از تصویرهای بدیع هم کمک می‌گیرد.
کرم ابریشم خیلی گرسنه روزهای هفته و مراحل رشد کرم ابریشم را نشان می‌دهد، «آواز جیرجیرک کوچولو» مراحل رشد و صدای حشرات را برای کودک ترسیم می‌کند، «کرم شب‌تاب تنها» از تنهایی و زندگی کرم حرف می‌زند و بقیه‌ی داستان‌ها هم حرف‌ها و درس‌هایی برای گفتن و یاد دادن دارند.
مهم‌ترین آثار اریک کارل
کرم ابریشم گرسنه ، آفتاب پرست عجیب، آواز جیرجیرک کوچولو، خرس قطبی، خرس قطبی، چه می‌شنوی؟ (نوشتهی بیل مارتین)، پینه‌دوز بد اخلاق و بره و پروانه (نوشته آرن‍ول‍د س‍ان‍دگ‍ار) از جمله شاخص‌ترین آثار این نویسنده است.
کتاب یا اسباب‌بازی؟
کتاب‌های کارل، نوعی اسباب‌بازی هستند؛ طراحی خاص و صفحه‌آرایی متفاوت، کتاب‌های کارل را به اسباب‌بازی تبدیل کرده است.
در آثار اریک کارل بار قصه های کودکانه تنها بر دوش کلمه‌ها نیست؛ در این کتاب‌ها همه‌چیز قصه می‌گویند، تصویرها، رنگ‌ها، فرم کتاب و کلمه‌ها دست به دست هم می‌دهند تا اثر کارل به بچه‌ها برسد، سرگرم‌شان کند و بهشان مفاهیم مختلفی آموزش بدهد.
کارل جایی در مورد فرم خاص آثارش گفته است:
در جایگاه یک طراح گرافیک، همواره می‌کوشم بیننده‌ی آثارم را شگفت‌زده و غافل‌گیر کنم. هنگامی که به کارهای تبلیغاتی می‌پرداختم، همواره باید بسته‌بندی‌ها و روش‌های ارائه جذاب و متفاوتی را طراحی می‌کردیم (چیزی که صدادار یا لمس شدنی باشد، یا از درون جعبه بیرون بپرد!). نکته‌ی دیگر این است که کودکان دوست دارند چیزهای متفاوت را لمس کنند. آن‌ها هنوز در دنیای اسباب‌بازی و سرگرمی زندگی می‌کنند، از این رو، آثار من نیمی اسباب‌بازی و نیمی کتاب هستند.
مرگ آقای نویسنده
اریک کارل در ۹۱ سالگی از دنیا رفت، ولی قصه‌هایش هنوز جان دارند و به جای خالق‌شان زندگی می‌کنند. کارل در این ۹۱ سال، بیشتر از ۷۱ کتاب کودک را تصویرگری و طراحی کرد تا بروند و به بچه‌های سرتاسر دنیا برسند. کتاب‌هایی که به گفته‌ی خود کارل، متولد شده بودند تا ترس را خنثی کنند، تا در گوش بچه‌ها بگویند یادگیری هیولا نیست و زندگی ساده و ارزشمند است.
داستان‌ها کارشان را خوب انجام دادند، همچنین برای خالق‌شان جوایز مختلفی به ارمغان آوردند؛ جوایزی مثل نامزدی در جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن و مدال جایزه میراث ادبیات کودکان.
چند اثر دیگر از اریک کارل
ح‍اض‍ری با من دوست ب‍ش‍وی؟
خانه‌ای برای خرچنگ
خرس قهوه‌ای، خرس قهوه ای، چه می‌بینی؟
خروس جهانگرد
بابا، لطفاً ماه را برای من بیاور!
مار شکمو
خوش‌مزه‌ترین کلوچه
لاک‌پ‍ش‍ت ن‍ادان
دانه کوچولو
رامپل استلیت اسکن (نوشتهی رالف اف رابینت، پل‌دبلیو‌بل، پولین‌ام روجاس)
روباه قرمز سلام
عنکبوت پرکار
ک‍وه و پ‍رن‍ده نوشته آل‍ی‍س م‍ک ل‍ی‍ران
گ‍رب‍ه من را ن‍دی‍دی؟
م‍ت‍رس‍ک س‍اع‍ت‍ی (نوشتهی ج‍رج م‍ن‍دوزا)
برای من یک ستاره بکِش
این مطلب را سپیده بیگدلی به سفارش مجله کودک و برای اپلیکیشن قصه های کودکانه آی‌قصه تهیه کرده است. برای آشنایی بیشتر با کتاب‌های کودک بخش «پیشنهاد کتاب» را ببینید.
