مشق شب یا درد شب!؟

وقتی به مناسبت ۱۲ اردیبهشت‌ماه، روز معلم از آدما پرسیدیم مشق شب رو دوست داشتید یا نه، بسیاری از کاربران از واژگان «شکنجه»، «استرس و اضطراب» و «کار بیهوده» و «دردناک» استفاده کردند. البته برخی هم گفتند عاشق مشق نوشتن بودند ؛ اما کامنت آنها در میان نظرات دیگران گم شد. این سوال پیش می‌آید که چه می‌شود که برخی از مشق شب متنفر می‌شوند و بعضی دیگر عاشق آن؟ آیا واقعا تکالیف کمکی به یادگیری و آموزش بچه‌ها می‌کند؟ تیم پژوهشی و آموزشی اپلیکیشن قصه کودکانه آی‌قصه دراین گزارش به نظرات مختلف و ابعاد گوناگون تکلیف شب برای دانش‌آموزان پرداخته است.

هدف واقعی مشق شب

حالا که بعد از مدت‌ها بچه‌ها دوباره به مدرسه برگشته‌اند و مسئولیت اصلی آموزش به جایگاه اصلی خود یعنی مدرسه بازگشته است؛ دوباره بحث مشق شب و مقدار زمانی که بچه‌ها و خانواده‌ها هر شب باید درگیر مشق باشند داغ شده است.

بعضی معتقدند  تکلیف شب می‌تواند به عنوان عاملی انگیزه‌ بخش، به یادگیری جهت و عمق دهد و باعث مسئولیت پذیری بیشتر بچه‌ها شود. بعضی دیگر هم معتقدند مشق و نمره مخصوصاً برای بچه‌های دبستانی فقط سبب فشار و اضطراب می‌شود و اثر مثبتی در یادگیری ندارد.

مشق شب مانند تمام ابزارهای یادگیری، فقط بد یا خوب نیست؛ اما به هر حال یک ابزار است. ابزاری برای یادگیری. مشق شب به عنوان یک وسیله کمک آموزشی برای بعضی از افراد یا در مورد بعضی دروس بسیار مفید و موثر است. اما برای بعضی بچه‌های دیگر یا در مورد بعضی دروس اثرگذاری چندانی ندارد و نه تنها آموزش را غنی‌تر نمی‌کند بلکه انزجار هم ایجاد می‌کند.

گاهی معلم‌ها از مشق شب و تکلیف به عنوان ابزاری برای سنجش یادگیری استفاده می‌کنند. ولی حتی زمانی که از تکلیف به این منظور استفاده می‌شود هم نباید فراموش کنیم که خود سنجش هم یک هدف بنیادی و پایه‌ای دارد.

این هدف آن‌ است که با کمک نمره بتوانیم بفهمیم بچه‌ها چه چیزی را خوب یاد نگرفته‌اند، به این صورت با عوض کردن روش آموزش یا برطرف کردن موانع یادگیری، رسیدگی بهتری به مباحثی که در آن‌ها ضعف وجود دارد، انجام دهیم. البته مطمئنا این رسیدگی بیشتر، باید هوشمندانه و هدفمند باشد و احتمالاً‌ روش‌هایی مثل داد زدن و تنبیه چندان کارساز نخواهند بود.

حذف تکلیف؛ بد یا خوب؟

داشتن یا نداشتن تکلیف یکی از موضوعات مناشقه برانگیز در آموزش است. در سال ۲۰۱۶، معلم پایه دوم در یکی از مدارس تگزاس با حذف تکلیف شب، دانش‌آموزان و برخی از والدین را خوشحال کرد. او اعلام کرد تحقیقات هنوز نتوانستند ثابت کنند مشق شب عملکرد دانش‌آموزان را بهبود می‌بخشد.

درسال بعد سرپرست مدارس فلوریدا برای تمام مدارس ابتدایی که شامل ۴۲ هزار دانش‌آموز می‌شدند، تکلیف شب را حذف کرد. به جای آن ۲۰ دقیقه روخوانی شبانه را جایگزین کرد.

مدارس ابتدایی بسیاری، کم و بیش خواستند چنین سیاستی به خرج دهند؛ اما از طرف دیگر اعتراض‌هایی هم به این روش وارد است. برخی معتقد هستند شاید تکلیف شب رتبه و نمره بچه‌ها را افزایش ندهد؛ اما فواید دیگری هم دارد. مانند اینکه عادت درس خواندن در دانش‌ آموزان تقویت می‌شود و والدین می‌فهمند بچه‌ها در مدارس چه درس‌هایی خواندند.

حامیان مشق شب می‌گویند تکلیف شب برای تقویت آنچه در کلاس‌های درس آموزش داده می‌شود، ضروریست. تکلیف شب می‌تواند دانش آموزان را برای مهارت‌های زندگی مانند برنامه‌ریزی، پشتکار و حل مسئله آماده کند.

همچنین به والدین این فرصت داده می‌شود تا با آموزش کودکان خود همراه شوند؛ اما برخی نظر دیگری دارند. آنها معتقد هستند بچه‌ها باید زمان خارج از مدرسه‌ی خود را به تمرینات ورزشی، فعالیت‌های اجتماعی و تجدید قوا اختصاص دهند.

در ایران هم درسال ۹۷، پروژه حذف مشق شب توسط آموزش‌و پرورش کلید خورد. در آن زمان حذف مشق شب برای دانش آموزان اول تا سوم ابتدایی بود و هدف از چنین طرحی، جایگزینی مهارت‌آموزی به جای رونویسی اعلام شد. البته این طرح در چند مدرسه به صورت آزمایشی اجرایی شد؛ اما همگانی نشد. به گفته یکی از معلمان دبیرستانی در مدارس امروزی، تکلیف شب به معنای رونویسی از متن فارسی بسیار کم شده و در عوض تکالیف حل‌کردنی و نوشتاری در نگارش و ریاضی افزایش یافته است.

چه نوع تکالیفی مثبت خواهند بود؟

پژوهشی که در سال ۲۰۱۴ در دانشگاه استنفورد صورت گرفت نشان داد که انجام بیش از یک ساعت تکلیف برای بچه‌های دبستانی چندان مفید نیست. با اینکه بچه‌های دبیرستانی،‌ بهره بیشتری از تکالیف می‌برند. برای آنها هم انجام بیش از دوساعت تکلیف در روز توصیه نمی‌شود. هرچند این پژوهش در کشوری صورت گرفته است که ساعات حضور بچه‌ها در مدرسه با ایران متفاوت است. (دبستان‌های دولتی در ایران ۴تا ۵ ساعت آموزش دارند در حالی که بیشتر مدارس دولتی در آمریکا حدود ۷ یا ۸ ساعت طول می‌کشند). و نحوه‌ی سنجش، نوع تکالیف و هدف نهایی آموزش (به دلیل شرایط متفاوت حضور در دانشگاه و بازار کار) ممکن است تفاوت‌هایی با ما داشته باشند ولی باز ما را در مورد موثر بودن مشق‌های فله‌ای به فکر فرو برد.

امروزه بسیاری از معلمان بر این باورند که مشق شب باید براساس نیاز‌های فردی هر دانش‌‌آموز طراحی شود و  دیگر دوره‌ی تکالیف تکراری برای تمام افراد کلاس گذشته است.

 تکالیف باید بسته به مباحثی که کودک در آن‌ها ضعف دارد، نوع شخصیت و نحوه‌ی یادگیری او متفاوت باشد. برای مثال تکلیف کودکی که در ریاضی ضعف دارد باید از کودکی که در درس دیکته نیازمند توجه بیشتر است تفاوت کند یا اگر کودکی عاشق خوش خط نوشتن و ارائه جذاب بصری تکالیفش است، باید فرصتی داشته باشد تا با نشان دادن توانایی‌هایش هم از مشق نوشتن لذت ببرد و هم برای توانایی‌هایش مورد تشویق قرار بگیرد.

در عوض اگر کودک دیگری از نوشتن فراری است، شاید دادن تکالیفی که نیازمند فعالیت بدنی باشد یا حول محورگفتگو بچرخد، برای او مفیدتر واقع شود.

یک معلم خوب می‌تواند با شناخت دانش‌آموزان خود نه تنها تکالیف فردی‌سازی شده به آن‌ها دهد بلکه می‌تواند در صورتی که دانش‌‌آموزی به صورت دائم از مشق نوشتن طفره می‌رود، دلایل طفره رفتن او از تکالیف را پیدا کند و با توجه به موانع و مشکلات خاص آن دانش‌آموز، نوع و مهلت تحویل تکالیف را تغییر دهد.

قانون ۱۰ دقیقه چه می‌گوید

در زمینه تکلیف شب، تحقیقات متعددی صورت گرفته است. به عنوان مثال «قانون ۱۰ دقیقه» که متخصصان انجمن ملی آموزش و انجمن اولیا مربیان ملی (PTA) برسر آن توافق دارند، یکی از این پژوهش‌هاست که به عنوان یکی از بهترین راهکار‌های سنجش تعیین میزان تکالیفِ دانش‌آموزان، شناخته می‌شود.

این قانون به این صورت است که در پایه اول بچه‌ها به اندازه ۱۰ دقیقه تکلیف دارند، و سپس هر ساله به اندازه ده دقیقه به حجم تکالیف آنها اضافه می‌شود. به این صورت که در پایه دوم ۲۰ دقیقه تکلیف دارند و این روند ادامه دارد تا پایه ۱۲‌ام که این میزان به ۲ ساعت تکلیف شب می‌رسد.

تحقیقات در این زمینه نشان می‌دهد تکلیف زیاد، روی زندگی خارج از مدرسه بچه‌ها یعنی دیدار با خانواده‌ و دوستان و فعالیت‌های اجتماعی‌ دانش‌آموزان تاثیر منفی می‌گذارد.

نظرات و مخالفان و موافقان تکلیف شب همچنان ادامه دارد و حتی با شیوع ویروس کرونا این موضوع ابعاد دیگر هم پیدا کرده است. آنچه که شاید بتوان از تمام تحقیقات و مطالعات استخراج کرد، این است که تا حدودی تکلیف شب کم می‌تواند به یادگیری کودک کمک کند به شرط اینکه نوآورانه و خلاقانه باشد. نظر شما در این رابطه چیست؟

تیم پژوهشی و آموزشی اپلیکیشن آی‌قصه با ترکیب مقاله‌های انگلیسی از منابعی چون سایت فوربز ، استندفورد و خبرگزاری‌های داخلی این گزارش را تهیه کرده است.