بارها شنیدهایم قصهها دنیا را به جای بهتری تبدیل میکنند و تاثیر شگرفی بر شکلگیری شخصیت کودک دارند. ادبیات چه از منظر رشد ذهنی، خیالپردازی و روابط اجتماعی میتوانند جهان کودک را دچار تحول کنند. اما قصه گویی برای کودکان را از چه سنی باید آغاز کرد؟ کودک در چه سنی مفهوم رویداد و حادثه را درک میکند؟ این مباحث در نشست «نقش قصه در رشد و تحول کودک» مطرح شده است و شرمین نادری ، نویسنده و قصهگو و هادی حسنعلی ، مربی بازی و قصه گو پاسخهایی به این سوالات دادهاند. این نشست که در آی قصه همزمان با ۱۸ تیر، روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، برگزار شده بود، بخشی از مجموعه شصت نشست است که فاطمه فرهاد و سپیده بیگدلی، نویسندگان مجله کودک، آن را میزبانی کردهاند.
بخش اول این گزارش را از اینجا بخوانید.
ویدئوی بخش دوم نشست آنلاین «نقش قصه در رشد و تحول کودک» را ببینید. در ادامه گزارش این نشست را نیز میتوانید بخوانید.
شروع قصه گویی برای کودک
- وقتی از قصه گویی برای کودک حرف میزنیم، از چه بازهی سنیای حرف میزنیم؟ یعنی قصهها در هر بازهی سنی چه نقشی در زندگی کودک بازی میکنند و در سنین مختلف چه تاثیر و تفاوتی دارند؟
هادی حسنعلی، مربیا بازی و قصه گو در این باره میگوید: «از نظر من در این نقطه باید ادبیات را از قصه جدا کنیم؛ ادبیات از جایی که جنین در شکم مادرش دارای حس شنوایی میشود، پدید میآید؛ قصهها، شعرها و صحبتهای مادر تا نوازشهایی که بعداً کودک دریافت میکند. نوازشها از نقاط قوت فرهنگ ایرانی هستند؛ بنابراین تا اینجا از ادبیات صحبت میکنیم، اما از جایی که کودکان میتوانند نسبت به تصاویر واکنش نشان دهند، کمکم ادبیات تصویریتر میشود، سپس از جایی که کودکان میتوانند حادثه، اتفاق و رویداد را درک کنند، قصه و قصه گویی برایشان شروع میشود. از نگاه روانشناسی این مسئله چند بعد دارد، بخشی را بین ۲.۵ تا ۳.۵ سالگی تعریف میکنند که قوای خیالپردازی کودکان فعالتر میشود و نسبت به قصهها واکنش بهتری دارند، چون میتوانند خیالپردازی کنند. از همان سنین است که کودکان برای نقاشیهایشان داستان میگویند و بعد چیزهایی را که کشیدهاند، نامگذاری میکنند.»
حسنعلی از ثریا قزلایاق، استاد بازنشته ادبیات کودک و نوجوان نقل میکند که کودکان از سن هشتماهگی میتوانند به قصهها واکنش نشان دهند. او اضافه میکند: «اما من فکر میکنم از نگاه دیگر، محیطی که در آن قصه جاری باشد، اصل ماجرا است، قاعدتا کودکان در این محیط زودتر به قصهها واکنش نشان میدهند. با این حال نمیشود سن معینی را برای ارتباط کودک با قصه تعریف کرد، متاسفانه گاهی شاهد این نسخهها هستیم اما من با این مسئله موافق نیستم، چون محیط اهمیت زیادی دارد؛ اینکه در این محیط چقدر قصه و ادبیات جاری است و کودک چقدر با آدمهای قصهگو سروکار دارد. پدربزرگ و مادربزرگهای قصه گو نیز میتوانند در این مسئله نقش داشته باشند. در هر صورت من فکر میکنم پاسخ این سوال به شدت بستگی به محیط اطراف کودک دارد و نمیتوان سن مشخصی تعیین کرد.»
قصه گویی برای کودک در سنین مختلف
شرمین نادری دربارهی شروع قصهگویی برای سنین متفاوت، میگوید: «والدین و کودکان گاهی سوالهایی در مورد سن مناسب شروع ارتباط با قصه میپرسند، مثلاً فلان کتاب برای سن من مناسب است؟ یا این درس برای چه سنی مناسب است؟ من اغلب جوابی برای این سوال ندارم، همیشه میگویم وقتی کودک قصه را بفهمد و اذیت نشود. و این مسئله بستگی به تجربههای کودک دارد. طبق مشاهداتم، کودکان طبق تجربیاتشان سراغ کتابها میروند و ما نباید مانعشان شویم و تنها باید در مورد کتابها برایشان توضیح دهیم تا انتخاب کنند. ما نباید برای کودکان انتخاب کنیم، تنها میتوانیم بگوییم موافق مطالعهی این کتاب هستیم یا نه. مثلاً میتوانیم بگوییم من ترجیح میدهم تو بعدها این کتاب را بخوانی. در کل، ادبیات سن ندارد و هر وقت کودک بتواند کتاب را درک کند، کتاب برایش مناسب است.»
تبدیل قصه خوانی به عادت کودک
هادی حسنعلی نیز می گوید: «فرض کنید من برای کودک هفتسالهام قصه تعریف میکنم و کودک یکسالهام شاهد این قصهگویی است و واکنش نشان میدهد، اگرچه تجربهی ادبی کودک هفتساله با تجربه ادبی کودک یکساله متفاوت است و کودک هفتساله درگیر مسائلی مثل آهنگ حرف زدن و حالتهای من میشود، اما کودک یکساله هم درگیر محیط میشود و توجهش جلب میشود که پدرش که قبل این مشغول کار دیگری مثلاً راه رفتن بود، الان نشسته است و چیزی را تعریف میکند و توجهش جلب میشود که چه اتفاقی دارد میافتد؟ و حالا تصور کنید این اتفاق تبدیل به یک روال منظم شود، قطعا تاثیر بیشتری خواهد داشت.»
حسنعلی درمورد تاثیر قصه گویی برای کودک اضافه می کند: «در یکی از فضاهای کاریام، تصمیم گرفتیم هر روز راس ساعت ده، در هر فضا و شرایطی برای کودکان شعر بخوانیم، به مرور به کودکان هم این قرار را بگوییم و تا دو تا سه ماه این کار را ادامه بدهیم، بعد شاهد بودیم که کودکان بعد از مدتی خودشان این قرار را پیگیری میکنند و راس ساعت ده شعر میخوانند. فیزیولوژی مغز میگوید به مرور زمان مغز عادت میکند و حتی میتواند عادتهای بد را از بین ببرد. طبق نظر کارشناسان، ما میتوانیم عادتهای بد را با جایگزین کردن یک عادت خوب از بین ببریم. در مجموع از نظر من نمیتوان خطکشی سنی کرد، ولی محیط بسیار در واکنش کودک به قصه موثر است.»
گزارش دومین بخش از نشست «بررسی نقش قصه در رشد و تحول کودک» را خواندید. این گفتوگو سومین نشست از مجموعهی شصتنشست بود که به کوشش مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی اپلیکیشن قصه کودکانه آی قصه برگزار میشود.
بخش اول این گزارش را از اینجا بخوانید. بخش های بعدی این گزارش در روزهای آینده منتشر خواهند شد.