به گزارش آی قصه؛ همزمان با ۱۸ تیر، روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، نشستی با هدف بررسی نقش قصه در رشد کودک در آی‌قصه برگزار شد و گفت‌وگوی جذابی در این باره با مهمانان، هادی حسنعلی ، مربی بازی و قصه‌گو و شرمین نادری ، نویسنده و قصه‌گو صورت گرفت. تاثیر قصه بر رشد و شخصیت‌سازی کودک اولین موضوع طرح‌شده بود که نظر مهمانان را در گزارش بخش اول نشست می‌توانید بخوانید. در ادامه این سوال مطرح شد که با توجه به اهمیت قصه، قصه‌گویی برای کودکان را از چه سنی باید آغاز کرد؟ پاسخ جامع به این سوال نیز در بخش دوم نشست گزارش شده است. و حالا در این بخش، سپیده بیگدلی و فاطمه فرهاد، نویسندگان مجله کودک، گفت‌وگو را با این سوالات پی گرفته‌اند که: چه قصه ای مناسب کودک است؟ انتخاب قصه برای کودک چه معیارهایی دارد؟ و اساسا قصه آموزشی کودکانه چیست؟
ویدئوی این بخش از نشست آنلاین «نقش قصه در رشد و تحول کودک» را ببینید. در ادامه گزارش آن را نیز می‌توانید بخوانید.
شنگول و منگول مصداق قصه آموزشی کودکانه است؟
هادی حسنعلی، مهمان نشست به‌عنوان مربی بازی و قصه گو برای کودکان، می‌گوید: «نمی‌شود برای کودکان تعیین و تکلیف کرد، اما من فکر می‌کنم دوران پیش از دبستان دوران حساسی است، چون نود درصد مغز انسان‌ها تا حدود شش-هفت‌سالگی رشد می‌کند و تغییرات مغز در شش سال اول زندگی بسیار زیاد است. بنابراین دوران پیش از دبستان دورانی‌ست که کودکان باید تجربه‌های ادبی مناسب سن‌شان داشته باشند.»
او از یک قصه کودکانه خاطره‌انگیز یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: «مثلاً چند سال پیش مطلبی دست به دست می‌شد که شنگول و منگول و حبه‌ی انگور را برای کودک نخوانید، چون باعث احساس ناامنی و … می‌شود. اگر چه شنگول و منگول دارای یک بحران دلهره‌آور است، اما برای چه سنی؟ بله برای یک کودک دوساله شنگول و منگول دلهره‌آور است. این قصه در کل قصه‌ی بدی نیست و مطالعه‌اش نگران‌کننده نیست، اما این‌که کودک تنها این قصه را گوش داده باشد و هیچ تجربه ادبی دیگری نداشته باشد، نگران‌کننده است. بنابراین تجربه‌های ادبی می‌توانند خیلی از بحران‌ها را اداره کنند.»
ادبیات می‌تواند معلم و مشاور باشد؟
هادی حسنعلی درباره‌ی برخورد بعضی والدین با قصه آموزشی و ادبیات کودک نگران است و می‌گوید: «متاسفانه برخوردمان با ادبیات، از مواد خواندنی تبدیل به قرص‌ها و کپسول‌هایی شده است که می‌توانند تمام مشکلات را حل کنند. مثلاً من نمی‌توانم کودکم را از پوشک بگیرم و برای حل این مشکل دنبال کتابی در این زمینه می‌گردم. در واقع این نشانه‌ی ناتوانی خانواده است، چون تمام روان‌شناس‌ها و متخصصان می‌گویند از پوشک گرفتن کودک مراحلی دارد که باید طی شوند. قرار نیست ادبیات این مشکلات را حل کند یا نقش تربیتی داشته باشد. نباید فراموش کنیم که باید مواد خواندنی را جدا کنیم؛ نکته‌ی دیگر این است که پیش از دبستان بیشتر باید به تصویرها توجه کنیم چون کودکان در این سن قوای تصویری دارند و قصه‌های تصویری می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. با تمام این تفاسیر، به زعم من یکی از راه‌های ترویج قصه، معرفی درست و خوب است.»
قصه کودکانه؛ سرگرمی یا آموزش؟
در ادامه میزبانان نشست می‌پرسند:
- در صحبت‌های‌تان اشاره کردید که بعضی از خانواده‌ها کتاب را ابزاری برای آموزش می‌بینند، این سوال پیش می‌آید که آيا قصه اساساً رسالت آموزش دارد؟ یا صرفا سرگرم‌کنندگی کفایت می‌کند؟ به طور کلی ما باید چه معیارهایی برای انتخاب کتاب داشته باشیم؟ قبلاً بعد آموزشی و مفاهیم اخلاقی در کتاب‌ها اهمیت زیادی داشت، اما برای کودکان امروز چه معیارهایی را باید مدنظر قرار دهیم؟
شرمین نادری با یک مثال به این سوال درباره قصه آموزشی کودکانه پاسخ می‌دهد: «ما در یک روستا کتاب‌خانه‌ای تاسیس کردیم، موسس کتاب‌خانه اصرار داشت کتاب‌های این کتاب‌خانه همگی کیفیت خوبی داشته باشند. همان‌طور که آقای حسنعلی فرمودند در آن‌جا هم والدین از تاسیس کتاب‌خانه خوشحال بودند. بعد با درخواست‌هایی روبه‌رو شدیم مثل این که آیا کتابی ندارید که برای برطرف کردن مشکل بداخلاقی کودکم کمک کند؟ ما همچین کتابی نداشتیم، در آن موقعیت من احساس می‌کردم یک جاهایی وجود کتاب‌های آموزشی لازم است، در مناطقی که روانشناس وجود ندارد و مادرها از مادرهای‌شان آموزش‌های چندانی دریافت نکرده‌اند، وجود کتاب‌های آموزشی می‌تواند کمک‌کننده باشد.»
شرمین نادری نکته‌ای را به سخنانش اضافه می‌کند: «البته من در مورد فضاهایی که خانواده‌ها به امکانات و روانشناس دسترسی دارند صحبت نمی‌کنم، اما در بعضی از فضاها این نیاز احساس می‌شد و باعث می‌شد خانواده‌ها به کتاب‌های دیگر هم تمایل پیدا کنند.»
ادبیات کودک به قصه آموزشی کودکانه محدود نیست!
هادی حسنعلی گوشزد می‌کند که از نکته‌ی مهمی نباید غافل شد و آن، فضا و موقعیت متفاوت خانواده‌هاست: «به نظر من باید با این مسئله به شکل کنش‌گری برخورد کنیم، درست است که تصمیم ما در موقعیت‌های مختلف است؛ ما باید فضا را در نظر بگیریم، در مورد چه فضایی صحبت می‌کنیم؟ فضایی که خانواده‌ها به کتاب دسترسی دارند یا فضایی که خانواده‌ها از امکانات به دور هستند؟»
ایشان همچنین می‌گوید: «کتاب‌ها چه بخواهیم چه نخواهیم در طول تاریخ همیشه کارکرد تعلیمی داشته‌اند، مثلاً در کتاب‌های درسی هم همیشه سعی می‌کردیم بخش‌های تعلیمی را انتخاب کنیم، این نگاه که ادبیات باید تعلیمی باشد، تجربه‌ی آموزشی قدیمی ما بود، تا زمانی که معلم‌های دغدغه‌مند و ادیب مثل جبار باغچه‌بان، عباس یمینی شریف و… وارد عرصه شدند و به این نتیجه رسیدند که کودکان نیاز به ادبیات خاص خودشان دارند و نمی‌توانیم تا همیشه آن‌ها را با ادبیات تعلیمی مثل بوستان و گلستان و قابوس‌نامه و کلیله‌دمنه به سمت ادبیات بکشانیم.»
تنوع، اصل مهم در ادبیات کودک
مهمان نشست، هادی حسنعلی تاکید می‌کند اهمیت قصه آموزشی کودکانه را رد نمی‌کند و توضیح می‌دهد: «مسئله‌ی من تنوع ادبی است، من نمی‌گویم ادبیات تعلیمی نباشد، می‌گویم فقط ادبیات تعلیمی نباشد، ادبیات فقط نقش گوشزد کردن خوب و بد را نداشته باشد و ما نگاه جدی‌تری هم به ادبیات به عنوان یک ره‌آورد هنری انسانی داشته باشیم. اگر ادبیات تعلیمی می‌خوانیم، ادبیات هنری یا سرگرم‌کننده هم بخوانیم. اگر به نوجوان آموزش‌های مدرسه‌ای می‌دهیم، او را با رولد دال هم آشنا کنیم. در کل تنوع داشته باشیم و صرفا یک نوع ادبیات را دنبال نکنیم. این تنوع در موسیقی نیز اهمیت دارد.»
شرمین نادری ، نویسنده و قصه‌گو نیز اضافه می‌کند: «یکی از بخش‌هایی که سر کلاس برای بزرگسالان تدریس می‌کنیم، این است که وقتی قصه‌ای می‌نویسی، در قصه‌ات پیرنگ، مقدمه، موخره و… داری اما بخش دیگری از داستان که در کتاب داستان آقای مک‌کی اشاره می‌شود، این است که وقتی یک داستان می‌نویسی یا فیلم می‌سازی، بخش مهمی از داستان که باعث تاثیرگذار شدن این داستان می‌شود، دلیل نوشتن آن است. ما برای تعریف کردن هر چیزی، دلیل و هدفی داریم. پشت هر داستانی دلیل و هدفی وجود دارد. هر نویسنده‌ای تجربه‌ی زیسته‌ای دارد که با آن زندگی می‌کند و آن را در قصه‌هایش منتقل می‌کند.»
گزارش بخش سوم از نشست «بررسی نقش قصه در رشد و تحول کودک» با حضور شرمین نادری و هادی حسنعلی را خواندید. گزارش بخش اول و بخش دوم نشست پیشتر منتشر شده است. این گفت‌وگو سومین نشست از مجموعه‌ی شصت‌نشست بود که به کوشش مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی اپلیکیشن قصه کودکانه آی قصه برگزار می‌شود.
ادامه دارد …
