نیاز کودک به محدودیت و “نه” شنیدن
به گزارش مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی شرکت دنیای کودکان آی قصه: تمامی کودکان صرف‌نظر از سطح فرهنگی، شرایط اقتصادی و کشور تولد، نیازهایی اولیه و اساسی دارند که در صورت عدم ارضای آنها، در بزرگسالی با مشکلات رفتاری و اجتماعی روبرو خواهند شد. توجه به نیاز اساسی کودک بخش مهمی از فرزندپروری سالم است.
به همین منظور، نشستی با موضوع «فرزندپروری» با حضور خانم دکتر غزال حاجی‌نصراله، متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی و خانم الهام پورمحمد، روانشناس و مشاور خانواده، در موسسه فرهنگی هنری آی قصه با همکاری اپلیکیشن دانش‌بنیان آی‌قصه برگزار شد. بخش اول گزارش این نشست را با موضوع «فرزندپروری سالم و مراحل آن» از اینجا بخوانید.
در این نشست که در روز سه شنبه ۲۱ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰ برگزار شد، به بررسی سبک‌های مختلف فرزندپروری و نیاز اساسی کودک به محدودیت پرداخته شد. همچنین به منظور افزایش سطح سواد سلامت خانواده‌ها، مختصر به معرفی مراکز جامع سلامت و خدمات آنها پرداخته شد.
ویدئوی بخش دوم نشست آنلاین «فرزندپروری و روانشناسی کودک» را ببینید. در این بخش مبحث «نیاز اساسی کودک به محدودیت و نه شنیدن» بررسی شده است. در ادامه گزارش این نشست را نیز می‌توانید بخوانید.
سه روش اصلی فرزندپروری
پورمحمد اصطلاح‌های سبک‌های فرزندپروری را این‌طور تعریف می‌کند: «به طور کلی ما سه سبک فرزندپروری داریم، مستبدانه، سهل‌گیرانه و در نهایت حالتی تعادلی یعنی مقتدرانه. در دو حالت ابتدایی اگر کفه ترازو به هر سو سنگینی کند، می‌تواند خلاقیت کودک را نابود و یا او را به فردی بدون قانون و بی‌مرز تبدیل کند. روش متعادل، روش مقتدرانه است یعنی ایجاد تعادل بین مرز و آزادی.»
الهام پورمحمد آسیب‌های بزرگسالی را متاثر از، عدم ارضای نیازهای اساسی در دوران کودکی خوانده و در نهایت، به بررسی نیازهای اساسی کودک می‌پردازد: «پنج نیاز اساسی کودک عبارت است از؛ نیاز به امنیت، نیاز به پذیرش، نیاز به تجربه صمیمیت و رابطه نزدیک، نیاز به اختیار و ابراز خود و در نهایت نیاز به داشتن محدودیت و قانون. کودکی که قانون‌مند بزرگ نشود دچار طرحواره استحقاق می‌شود و نمی‌تواند روابط موفقی تجربه کند. تمام ابعاد زندگی اجتماعی با محدودیت همراه است و فردی که نتواند محدودیت را بپذیرد، به مشکل بر می‌خورد.»
تقابل دو نیاز اساسی کودک؛ دلیل اصلی سرگردانی والدین
در این نشست که با تلاش موسسه فرهنگی هنری آی‌قصه و اپلیکیشن قصه های کودکانه آی قصه برگزار شد خانم پورمحمد، تقابل دو نیاز اساسی کودک، یعنی نیاز به آزادی و نیاز به محدودیت را دلیل اصلی سرگردان شدن والدین در فرزندپروری برشمرد. ایجاد تعادل بین آزادی و محدودیت سخت بوده و همین امر والدین را به دو دسته سختگیر اغراق‌شده و سهل‌گیر اغراق‌شده تقسیم می‌کند. به منظور ایجاد تعادل، والدین باید حوزه‌های ارضای این دو نیاز را از هم جدا کنند. به‌عبارتی، در موارد حیاتی و مواردی که کودک قادر به تصمیم‌گیری نیست، والدین، بدون خشونت و مصمم به قواعد و قوانین خود پایند باشند. و در سایر موارد این آزادی انتخاب و اختیار کامل را به کودک بدهند. قواعدی که در هر خانواده متفاوت بوده و هیچ نسخه همگانی از آن وجود ندارد.
گیر کردن سوزن گرامافون
به‌منظور ایجاد محدودیت سالم برای کودک، پورمحمد از تکنیکی به‌نام «سوزن گرامافون گیر کرده» نام می‌برد. در این تکنیک، کودک هر چقدر اصرار کند و سعی کند با روش‌های مختلف شما را وادار کند تا از قوانین خود (قوانین سالم و در حد نیاز)، کوتاه بیایید، شما هر بار بدون خشونت به او توضیح می‌دهید که “نه، این قانون خانه ماست”. و در مقابل در زمان بازی کودک و یا فعالیت‌های خلاقانه، او را آزاد بگذارید تا بازی کند. اگر امکان دارد به کودک اجازه دهید در انتخاب لباس تصمیم‌گیری کند و از لذت بردن او لذت ببرید.
تعداد قوانین و «نه گفتن‌ها» در فرزندپروری باید تا حد امکان کم باشد. اما در مورد همین قوانین حداقلی نیز، باید والدین و سایر مراقبین ثانویه، با یکدیگر به توافق رسیده و همواره بر روی آنها تاکید داشته باشند تا کودک درگیر تربیت دوگانه نشود.
تعادل، تعادل و باز هم تعادل در فرزندپروری
پورمحمد با تاکید برعدم فاجعه‌سازی اشتباهات والدگری می‌گوید: «تاثیر اتفاقات تلخ کودکی قابل انکار نیست. اما انسان اشتباه می‌کند و این فاجعه نیست. می‌توان ضمن تلاش برای عدم وقوع مجدد این تجربه تلخ، آن را برای کودک توضیح داده و جبران کرد. این موقعیت، می‌تواند فرصتی طلایی برای آموزش «اجازه اشتباه کردن» به کودک باشد تا او تبدیل به فردی «کمال‌طلب» نشود. اشتباه کردن پایان دنیا نیست. کودک باید بیاموزد که ما بری از خطا نیستیم و همه در معرض رفتارهای نادرست هستیم. یکبار داد زدن به معنای شکست در تربیت فرزند نیست و یا آسیب جبران‌ناپذیری در انتظار آینده کودک من است.»
برخورد با اشتباه کودک
این روانشناس در ادامه می گوید: «واقعیت این است که تنها ما، بر روی زندگی کودکمان تاثیرگذار نیستیم. ما اشتباه می کنیم، اما باید آن را جبران کنیم. و کودک با همین رفتار می‌آموزد که او هم می‌تواند اشتباه کند و دنیا روی سرش خراب نشود. باید به کودک بگوییم که ما، با همه اشتباهاتمان، تو را با تمام اشتباهاتت دوست داریم، همیشه کنارت هستیم و به تو کمک می‌کنیم، نه چون تو فوق‌العاده‌ای، نه، چون ما، پدر و مادرت هستیم. تاکید بر فاجعه‌سازی اشتباه و اصرار بر تشویق کودک در همه حال باعث می‌شود که خلاقیت کودک وابسته به تایید والد بوده و والدین نیز به ورطه قضاوت افتاده و خود را از همه برتر بدانند.»
پورمحمد تاکید کرد: «بنابراین، از اجرای تنها یک قاعده و یک قانون، بر حذر باشید.»
در ادامه این نشست که با تلاش موسسه فرهنگی هنری آی قصه و اپلیکیشن قصه های کودکانه آی قصه برگزار شد، غزال حاجی‌نصراله در رابطه با روش فرزندپروری متکی به تشویق صرف، گفت: «اگر والدین بیش از حد روی تشویق متمرکز شوند، کودک پذیرش شکست را آموزش نمی‌بیند و بعدها دچار مشکلات عمیقی می‌شود چون جامعه فضایی جدی و سخت است و همیشه او را مورد تشویق قرار نمی‌دهد. مثلاً اگر کودک در بازی با والدین همیشه برنده شود، فکر می‌کند باید همیشه با کمترین تلاش برنده شود. ولی جامعه رفتار متفاوتی دارد و کودک ممکن است با افرادی روبه‌رو شود که توانایی بیشتری در انجام کارها دارند، در نتیجه دچار سرخوردگی می‌شود. بنابراین تعادل در تمام ابعاد، اهمیت زیادی دارد.»
پیشگیری بهتر از درمان است
در راستای تاثیر عوامل محیطی و بیرونی، بر فرزندپروری، غزال حاجی نصراله با تاکید بر علم پیشگیری، گفت که با درک ریشه‌‌داشتن مشکلات بزرگسالی در کودکی، اهمیت فرزندپروری و لزوم ارتقای “سواد سلامت” خانواده‌ها، صد چندان می‌شود. در این دوران که ملغمه‌ای از علم و افسانه در قالب‌های مختلف به گوش خانواده‌ها می‌رسد و آنها را سردرگم‌تر می‌کند، باید با سیاست‌گذاری صحیح قدمی به سوی افزایش سواد فرزندپروری برداشت.
مراکز جامع سلامت در یک قدمی شما
دکتر حاجی‌نصراله در ادامه‌ی اهمیت سواد سلامت و راه افزایش آن، گفت: «افزایش سواد سلامت خانواده‌ها، باعث می‌شود کودکان، در تمام وضعیت‌های فرهنگی و اجتماعی در مناطق مختلف، آسیب‌های کمتری ببینند. در راستای کمک به خانواده‌های مختلف در زمینه‌ی فرزندپروری و رشد و تعالی کودک، مراکزی تحت عنوان «مرکز جامع سلامت» و تحت پوشش وزارت بهداشت دایر شده‌اند. این مراکز به‌صورت کاملاً رایگان خدمات ارائه می‌کنند و در نقاط متعدد کشور، مثل شهرها و روستاها، برای افزایش سواد سلامت خانوار می‌کوشند.»
حاجی‌نصراله ادامه داد: «در این مراکز، روانشناسان و متخصصان، مهارت‌های فرزندپروری را به والدین آموزش می‌دهند و این آموزش‌ها به تمام خانواده‌ها خصوصاً خانواده‌هایی که از لحاظ اقتصادی دچار مشکل‌اند، کمک شایانی می‌کند. نکته‌ی مهم در مورد این مراکز، در دسترس بودن برای تمام خانواده‌ها شامل شهرنشین‌ها، روستانشین‌ها و حاشیه‌نشین‌ها است. همچنین تنوع خدمات، از دیگر ویژگی‌های مثبت این مراکز است. و در ضمن، در این مراکز، ارائه‌ی خدمات روانپزشکی و روانشناسی فردی، با هزینه‌های بسیار کمی صورت می‌گیرد.»
این گزارش در ادامه نشستی با موضوع فرزندپروری با حضور خانم دکتر غزال حاجی‌نصراله، متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی و خانم الهام پورمحمد، روانشناس و مشاور خانواده، در موسسه فرهنگی هنری آی‌قصه و به کوشش مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی اپلیکیشن قصه های کودکانه آی قصه تهیه شده است.
بخش‌های دیگر گزارش این نشست را هم بخوانید.
فرزندپروری و روانشناسی کودک (بخش اول): «فرزندپروری سالم یعنی چه و چه مراحلی دارد؟»
فرزندپروری و روانشناسی کودک (بخش سوم): «نیاز والدین یا نیاز کودک؟»
