مفهوم «قلدری» یکی از مفاهیم و مشکلاتی است که همه کودکان دیر یا زود با آن سر و کله می‌زنند. بعضی از کودکان مورد قلدری واقع می‌شوند، در حالی که برخی دیگر قلدر می‌شوند و قلدری می‌کنند. اینکه چرا بعضی‌ها تمایل دارند زور بگویند و بعضی‌ها هم مورد ظلم واقع می‌شوند، در تفاوت کودکان نهفته است. همه ما فکر می‌کنیم کودک دلبندمان ممکن نیست قلدربازی در بیاورد و ممکن نیست زورگو شود. حتی در مواردی والدین تا آنجا از تمایل کودکشان به قلدری بی‌خبرند که روزی از همه‌جا بی‌خبر نشسته‌اند و فیلمی از طرف مهدکودک و مدرسه فرزندشان به دستشان می‌رسد و از آنها در خواست می‌شود تا برای پاره‌ای از توضیحات به مدرسه و مهد بروند. از آنجایی که همه ما تمایل داریم بیشتر در طرف مظلوم ماجرا واقع شویم، ما تصمیم گرفتیم که این بار از سمت دیگری ماجرا را بررسی کنیم و ببینیم که چه کنیم اگر کودکمان قلدر شده و قلدری می کند؟. راهکارهای این مقاله از سایت کودک و نوجوان آی قصه، به هیچ عنوان جای مراجعه به متخصص و مشاور مربوطه را نگرفته و همچنان در کنار به کارگیری رفتار صحیح باید مشکل اصلی را هم ریشه‌یابی کنیم.
اصولا با یک تماس تلفنی شروع می شود و با انکار و تعجب والدین ادامه پیدا می کند: «بچه من؟ ممکن نیست!». ولی تند نروید. ممکن است. همه بچه‌ها می‌توانند قلدر باشند، حتی ظریف و نحیف‌ترین‌شان. خوب!
حالا چرا بچه‌ها قلدر می‌شوند؟ جواب این سوال را از روانلد مه تراپیست مشهور بشنوید: «به دو دلیل، اولی‌اش وقتی است که سردسته‌ها و زورگوها می‌خواهند قدرت و زورشان را به رخ بکشند و دیگری وقتی اتفاق می‌افتد که کودکی احساس محرومیت و ضعف می‌کند این حس را با قلدری و زورگویی می‌پوشاند.
مثلا کودک با خود می‌گوید، من که قدم از همه کوتاه‌تر است پس من حق دارم به بقیه زور بگویم چون که من فرق دارم. همچنین امروزه کودکان همواره در حال مشاهده قلدری هستند. انواع قلدری در فضای مجازی، تصاویر و بازی‌های کامپیوتری خشن، درگیری‌های دیگری که در محیط مدرسه یا حتی در محیط خانه اتفاق می‌افتد. بله، اینکه شما به راحتی سر شریک زندگی‌تان داد می‌کشید و با بدخلقی و تندی جوابش را می‌دهید هم از منظر کودکتان پنهان نمی‌ماند. متاسفانه آنها نمی‌دانند این رفتارها که هر روزه می‌بینند و تقریبا همه تکرارشان می‌کنند، از منظر اجتماعی پذیرفته شده نیست. (چه پارادوکس تلخی).
وقتی کودکمان قلدر می‌شود چه کنیم؟
اول از همه، یک نفس عمیق بکشید، شرایط را بسنجید، شواهد را بررسی کنید، اگر حس می‌کنید نیاز است سوال بپرسید تا به خوبی درک کنید که در آن لحظه چه گذشته است. اگر در مکانی عمومی مثل مدرسه یا مهد هستید اول از همه صبر کنید تا از آنجا بیرون بروید و بعد با ارتباطی موثر و متقابل سعی کنید تا به همراه کودکتان به نتیجه مثبت و روشنی برسید. همزمان مطمئن شوید که نه کودکتان قوانین مدرسه را دست کم گرفته و نه مسئولان مدرسه رفتاری ناعادلانه با او در پیش می‌گیرند.
به عنوان مثال ممکن است شواهدی نشان دهد کودکانی که رنگ پوست متفاوتی دارند (یا به هر شکلی متفاوت هستند) به گونه‌ای دیگر و با شیوه‌ای متفاوت و خشن اعمال نظم و قانون می‌شوند. به سرعت به دنبال ادب کردن و تربیت فرزندتان نباشید و بیشتر به دنبال این باشید که بفهمید موضوع واقعا از چه قرار بوده است. قضاوت و عجله را تا حد امکان کنار بگذارید
اطمینان حاصل کنید کودک متوجه رفتار خود شده است
کنار کودک نشسته و با لحنی آرام و جدی با او صحبت کنید. فراموش نکنید، او هنوز کودک دلبندتان است و باید این را از رفتار شما متوجه شود. از کودک بپرسید که چه اتفاقی افتاده و او چرا چنین رفتاری از خود نشان داده است. به جای بازجویی سعی کنید شنونده خوبی باشید و از لحن سرزنشگر اجتناب کنید. کودکان نیاز دارند که درک شوند نه تایید و این عیبی ندارد که تایید کنید رفتارشان اشتباه بوده است.
والتر روبرتز، مشاور دانشگاه مینیسوتا، نویسنده کتاب «برخوردهایی با والدین قلدرها و مظلوم‌ها» پیشنهاد می‌کند که برای اینکه کودک نیز نادرستی رفتارش را درک کند سعی کنید با سوالاتی مناسب کمکش کنید:
این کارت باعث شد کسی اذیت بشه؟
به نظر خودت رفتارت درست بود؟
اگه کسی با خودت همچین رفتاری کنه چه احساسی پیدا می‌کنی؟
با تمرکز روی رفتار درست و قابل قبول بگوئید:
«خانواده ما همچین برخورد و رفتاری با بقیه نداره، ما سعی می‌کنیم به بقیه احترام بذاریم و اصلا دلمون نمیخواد دیگران هم با ما رفتاری به جز این داشته باشند.
برای کودک عواقب و اثرات رفتار قلدری کردن را شرح دهید
در مورد عواقب و نتایج قلدری جدی باشید. هر کودکی نیاز به قانون دارد.
جنیفر کنون تراپیست کالیفرنیایی پیشنهاد می دهد: «رفتارهای قلدرانه نتایجی به همراه دارد که برای ثمره بهتر باید این نتایج را در ذهن کودک پررنگ کرده و به آنها اشاره مستقیم کنید. حتی لیستی از آنها تهیه کنید و سعی کنید هفته‌ای یکبار این نتایج را با ظرافت به کودکتان یادآوری کنید.»
به عنوان مثال می‌توانید بگویید در صورتی که رفتارهای قلدرمآبانه کودکتان تکرار شود، اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش را برای مدت یک هفته توقیف می‌کنید. همچنین کم کردن ساعات تماشای برنامه مورد علاقه، توقیف بازی کامپیوتری مورد علاقه و محروم کردن از پارک و سایر تفریحات اجتماعی هم می‌تواند به قانون‌مند شدن کودک شما کمک کند. باز هم فراموش نکنید، برای یک دستمال، قیصریه را به آتش نکشید. عدم تناسب رفتار و تنبیه، نتیجه‌ای جز شدیدشدن رفتار و دورشدن شما از کودکتان ندارد.
ریشه‌یابی را فراموش نکنید
برای اینکه بتوانید به خوبی این مساله را رفع و رجوع کنید نیاز دارید بفهمید که مشکل از کجاست. با کودک صحبت کنید و از او بخواهید همه چیز را با شما در میان بگذارد.
برای مثال اگر کودک شما خود قربانی قلدری هم است، باید این را نیز به عنوان یکی از دلایل ریشه‌ای قلدری کردنش در نظر بگیرید و همچنین به آنها کمک کنید تا بتوانند رابطه بین این دو را درک کنند، یا ممکن است کودک شما قلدری کردن را روشی مناسب برای مورد پذیرش واقع شدن یا جلب توجه یافته باشد. در این صورت شما نیاز است برای او از دوستی بگوئید و از رابطه سالم و اینکه چطور می‌توان بدون جلب توجه منفی دوست‌یابی کرد و محبوب شد؛ اما فراموش نکنید این مکالمه باعث نشود که کودک شما به خود حق قلدر بودن بدهد، بلکه این گفت‌و‌گو باید به کودک کمک کند تا متوجه انتخاب و رفتار نادرستش شود. در ادامه پیشنهاد آی قصه به شما این است که از اهمیت مراجعه به متخصص و مشاور غافل نشوید، ما همه چیز را بلد نیستیم و در این راه باید از مشاور کمک بگیریم.
کودک را سرزنش نکنید
سرزنش کودک راهی برای تربیت او نیست. تنها پیامی که این روش برای کودک دارد، این است که او هم می‌تواند دیگران را سرزنش کند و با دست انداختن دیگران سعی در تغییر رفتارشان داشته باشد.
قدرت همدلی را دست کم نگیرید
در مورد مضرات قلدری صحبت کنید و با پرسش و پاسخ سعی کنید کودک را به فکر وادارید. از او بخواهید فکر کند اگر خودش مورد قلدری واقع می‌شد چه احساسی داشت و به عبارتی به او فرصتی بدهید تا بتواند مساله را از چشمان کودک مورد قلدری قرار گرفته هم ببیند. این کار باعث می‌شود کودک هم مهارت همدلی را بیاموزد و هم به خوبی درک کند که چرا کارش اشتباه تلقی می‌شود. در حقیقت، تقویت هوش هیجانی و عاطفی کودک گامی بزرگ در زمینه تربیت او و حل مشکلاتی از این قبیل است.
فراموش نکنید کودکان قلدر نه متهم هستند و نه دارای صفات منفی. آنها فقط کودکانی هستند که تازه به این دنیا پا گذاشته‌اند و راه درازی در پیش دارند.
این مقاله ترجمه‌ای آزاد از مقاله‌هایی در سایت‌های parents و verywellfamily بود که فاطمه فرهاد، نویسنده‌ی آی‌قصه برای مخاطبان تهیه کرده است.
