چطور به فرزند خود یاد دهید که لازم نیست در هر کاری کامل و بی‌نقص باشد.
این مقاله از سایت معتبر lifehacker ترجمه شده است. مجله کودک، تیم پژوهشی و آموزشی آی قصه این مطاب را برای کمک به حل مشکلات والدین تهیه می کند.
یک صبح شنبه، دختر 6 ساله‌ام را دیدم که در حال درست کردن کارت تولد برای دوستش بود. پشت یک میز کوچک نشسته بود و کنارش روی زمین، حدود 10 تا کاغذ مچاله شده افتاده بود. مدام حرف “ت” جمله “تولدت مبارک” را می‌نوشت و بعد می‌دید که اصلا به نظرش خوب نشده. خیلی اعصابش بهم ریخته بود و من هم می‌خواستم کاری کنم که اینهمه کاغذ را هدر ندهد. جلو رفتم و از او پرسیدم: “چه اتفاقی افتاده؟ کمی آرام باش. مطمئنم دوستت از کارت تولدی که برایش می‌بری خیلی خوشش میاد، چون تو خودت درستش کردی”. ولی او جیغ کشید و گفت: “نه، خوشش نمیاد!” و در حالی که اشک در چشمانش حلقه زده بود گفت “من از عهده این کار برنمی‌آیم!” و بعد هم یک کاغذ دیگر را مچاله کرد.
البته در آن زمان، اتفاقات زیادی در خانه ما در جریان بود، از جمله اینکه فرزند دوم ما تازه بدنیا آمده بود و دخترم می‌بایست خودش را با این تغییر بزرگ وفق می‌داد. ولی تا قبل از آن، من هرگز علائم کمال‌گرایی را در او ندیده بودم و این داشت نگرانم می‌کرد. و من به خوبی از این موضوع آگاه بودم که میل شدید به کمال‌گرایی چه پیامدهای ویرانگری دارد. اگر شخص تنها در صورتی اقدام به کاری کند که بتواند آن را بصورت بی عیب و نقص انجام دهد، هرگز از کنج عافیت خود خارج نمی‌شود.
والدین به چه شکل می‌توانند به فرزندان خود بیاموزند که به خودشان سخت نگیرند، از مشقات و سختی‌های مسیر یادگیری نهراسند و بدانند که در همه حال، در امنیت کامل خواهند بود و پدر و مادرشان، آن‌ها را دوست خواهند داشت؟ در این راستا، از ربکا نیوکرک که مددکار اجتماعی و متخصص درمان کمال‌گرایی است خواستم در این رابطه به من کمک کند.
کمال‌گرایی بچه‌ها از کجا نشأت می‌گیرد؟
کمال‌گرایی در واقع به معنای احساس عدم امنیت و بدنبال آن، میل به داشتن کنترل بر اوضاع به منظور برگرداندن مجدد حس ایمنی و امنیت می‌باشد. در مقاله حاضر، در صدد هستیم در مورد ایمنی عاطفی و ایمنی موجود در رابطه بین کودک و مراقب (والدین) صحبت کنیم.
همه ما در دوران کودکی، تحت فرمان و اراده کامل مراقبین خود هستیم. اگر والدین ما شاد و خوشحال باشند، بهتر از ما مراقبت خواهند کرد و در نتیجه، ما احساس ایمنی بیشتری می‌کنیم. اما اگر ناراحت و عصبی باشند، اغلب حس می‌کنیم که رابطه ما با آن‌ها دچار گسستگی شده است، حال یا به این دلیل که سرد و بی توجه هستند یا اینکه آستانه استرس پایینتری دارند. بنابراین، والدین نسبت به چیزهایی که معمولا از نظر دیگران خنده‌دار و جالب است، با عصبانیت و پرخاش واکنش نشان می‌دهند.
این حالت برای کودکان خیلی ترسناک است زیرا از الگوهای رفتاری رایج تبعیت نمی‌کند. از نظر کودک، پاسخ والدینش – چه مثبت و چه منفی – بیانگر واکنش مستقیم آن‌ها به رفتار او است. بچه‌ها اصلا شرایط موجود و حالات روحی و روانی والدین که متاثر از شرایط خارج از خانواده است را در نظر نمی‌گیرند. همین باعث ایجاد حس عدم اطمینان در آن‌ها می‌شود. بچه با خودش می‌گوید: “دفعه آخری که من بالش به سمت مامان پرتاب کردم، با هم نبرد بالش کردیم و کلی خندیدیم. اما این بار، خیلی بد با من حرف زد. یعنی اینبار چه کار اشتباهی کردم که اینقدر از دست من ناراحت شده.” و به این شکل، بنای تفکر جادویی که خود باعث تمایلات کمال‌گرایی می‌گردد، گذاشته می‌شود.
تفکر جادویی
تفکر جادویی یکی از مراحل تحولی طبیعی بچه‌ها است که بین سنین 2 تا 7 سال، به اوج خود می‌رسد. تفکر جادویی هسته اصلی خرافه و موهوم‌پرستی است، مثلا باور به اینکه اگر آینه‌ای را بشکنید، باعث بدشانسی خودتان شده‌اید.
وقتی کودک از تفکر جادویی در رابطه خود با والدینش استفاده می‌کند، چیزی شبیه این خواهد شد، “دیروز لباس آبی پوشیدم و مامان خیلی خوشحال شد، پس امروز هم لباس آبی‌ام را می‌پوشم.” مشکل اینجا است که پیراهن آبی کودک، دلیل اصلی خوشحالی مادرش نبوده است. پس وقتی دوباره همان لباس آبی را می‌پوشد و همان واکنش را نمی‌بیند، اینطور تصور خواهد کرد که کار اشتباهی انجام داده است. بنابراین، با خودش فکر می‌کند شاید لباس آبی رنگی که پوشیده، همان دیروزی نیست و یا شاید هم لباس، قشنگ روی تنش ننشسته. رسیدن به این نکته که پیراهن، دلیل حال خوب مادر نبوده است به این معنی است که کودک یا قدرت لازم برای بهتر کردن حال او را ندارد یا اصلا نمی‌داند باید چکار کند تا مادرش را از این حالت دربیاورد. این باعث اضطراب زیاد کودک شده و در این حالت، او ترجیح می‌دهد به خودش خیلی سخت بگیرد تا به نتیجه مطلوب برسد: “اگر به اندازه کافی تلاش کنم/توجه کافی نشان دهم/نمرات خوبی در مدرسه بگیرم/دعوای بین خواهر و برادرم را بخوابانم، مادرم خوشحال خواهد شد و در نتیجه، من هم احساس امنیت خواهم کرد.”
در این مقاله سعی کردیم با مفهوم کمال گرایی کودکان و مشکلاتی که ایجاد می کند آشنا شوید، امیدواریم که مفید بوده باشد. برای خواندن مطالب به روز فرزندپروری مجله کودک، تیم آموزشی و پژوهشی آی قصه را دنبال کنید.
